Soms is het leven kut

Twee dingen weten we zeker. Complottheorieën zijn niets anders dan religies. En complottheorieën zijn nooit helemaal af. Deze twee zaken zijn niks meer of minder dan vaste gegevens binnen letterlijk iedere complottheorie.

Die theorie kan ook letterlijk overal vandaan komen. Een gerucht. Een onderzoek. Een video op YouTube. Een mythe. Een boek. Een speelfilm. Alles kan. The Matrix was een verzonnen verhaal en velen geloven nu heilig dat we in een fantasiewereld leven, door machines worden bestuurd en dat we daar nog uit kunnen ontsnappen ook. Er is letterlijk niet het minste bewijs, maar de fantasie van de makers wordt moeiteloos als eigen waarheid overgenomen.

Dit is extreem. Ook al zijn er mensen die dit daadwerkelijk letterlijk geloven. Anderen gaat dit net iets te ver en gaan dan voor een figuurlijke Matrix. Omdat ze zelf geen controle over hun leven hebben, gaan ze er van uit dat externe krachten hun leven sturen. Door zogenaamde ‘mind control’ of andere intelligente systemen. Die externe krachten worden dan weer omschreven als een ‘Overheid’, een ‘Elite’, de ‘Cabal’, ‘satanische pedonetwerken’ of zelfs buitenaardse wezens. Op die wijze kunnen vele verschillende complottheorieën ook moeiteloos in elkaar over lopen. En dat geeft op internet natuurlijk een prachtige boost aan iedere theorietje.

Hetzelfde met de ‘Platte Aarde’. Ooit werd het idee van een platte aarde verworpen en in de loop der eeuwen werd dit met steeds meer bewijs gestaafd. Tot aan de ruimtevluchten en maanlandingen aan toe, waar ooggetuigenissen en beeldmateriaal iedere theorie over een aardbol tot een feit maakten. Dat hield een aantal fanaten niet tegen om weer helemaal terug te vallen op Middeleeuwse ideeën. Een platte aarde met een koepel er overheen en op die koepel werden dan weer de zon, de maan en de sterren ‘geprojecteerd’. Dit is de simpelste versie. In hun pogingen om meer complotdenkers aan boord te krijgen, werd echter ook gesuggereerd dat overheden – in tal van gevaarlijke vormen – dit geheim wilden houden. In andere versies lagen buiten de randen van onze koepel andere platte werelden en waren er geheime doorgangen om daar te komen. En die werden vanzelfsprekend weer geheim gehouden door vage ‘Elites’, welke moeiteloos konden worden vertaald naar buitenaardse hagedismensen. En zie daar: tientallen theorietjes op één enorme, domme hoop onzin.

De factor religie ligt in de wijze waarop al die onzin wordt verdedigd. De enige verdediging die wordt gebruikt is het simpelweg iedere andere mening bestempelen als leugen. Waar Christenen alles wat niet Bijbels is benoemen als werk van de Duivel, noemen complotdenkers iedere andere mening als een poging van overheden en andere kwade krachten om ‘het volk’ dom te houden. Iedereen die enigszins met hen mee lult, wordt als medestander omarmd.

En zoals gezegd. Een complottheorie is dus nooit écht af. Religies hebben de eigenschap in geschriften te zijn vastgelegd. Tekst blijft onderhevig aan interpretatie, maar de kern blijft hetzelfde. Aan complottheorieën worden daarentegen voortdurend nieuwe verhaallijnen toegevoegd. Ze liggen niet vast in vast omlijnde verhaallijnen, dus kan de fantasie grenzeloos worden uitgebreid. Aan het verhaal van de satanische pedonetwerken worden dagelijks nog daders toegevoegd. Zo’n beetje iedere politicus of gezagsdrager die in het nieuws komt, krijgt zijn of haar eigen verhaallijn. Joost Knevel zag RIVM-directeur Jaap van Dissel in het journaal en voegde hem moeiteloos toe aan de rij mannen die hem in zijn kontje hadden geneukt. Nooit eerder was die naam in de lulverhalen van Micha Kat en Wouter Raatgever voorgekomen.

En ja. Afgelopen twee jaar zagen we dit alles óók in de coronaprotesten. Letterlijk alle complottheorieën werden op één hoop gegooid en gezamenlijk omarmd. Van platte aarde tot antivaxxers, tot chemtrail spotters, tot gelovigen in de Matrix. Van natuurgenezers, tot neonazi’s, tot pedohunters. Van notoire klagers, tot beroepsdemonstranten tot relschoppers. Alles kwam bij elkaar en omarmde elkaar. Zonder tastbare bewijzen voor hun eigen onzin, maar met het idee dat ze elkaars lulverhalen prima konden gebruiken om het eigen ‘Heilige Gelijk’ te bevestigen.

Inmiddels is die ene gemene deler vervallen. Geen coronamaatregelen om tegen te demonstreren. Sommige groepen demonstreren nog wel, in de veronderstelling dat die maatregelen toch wel terug gaan komen. Anderen vallen terug op hun eigen theorietjes. Of ze worden weer aan nieuwe nieuwsfeiten verbonden. Aan de oorlog in Oekraïne. Iedere verkrachting of vermissing wordt opnieuw aan een satanisch pedonetwerk verbonden. Helden van gisteren zijn de vijanden van morgen. Want alles moet een complot zijn en blijven.

Dat het leven regelmatig gewoon kut kan zijn en dat je daar zelf vaak iets aan kunt veranderen, is nooit een optie. Je zult zelf maar eens verantwoordelijkheid voor je eigen leven moeten nemen.